تماشای «نهنگ عنبر 2» در بهار 96، در این روزهای سیاست‌زده که ارمغانی جز سردرد و تندمزاجی به همراه ندارد، همچون خوردن یک دم‌نوش مطبوع، خستگی و رخوت تماشاگر را از بین می‌برد. فیلمی سبک (به معنای خوبش) که خود را جدی نمی‌گیرد و متواضعانه تماشاگر خسته از مجادلات سیاسی و اجتماعی را غرق در «رؤیا» و خیال و «شمایل» های مسلط دهه شصت شمسی می‌کند.
سامان مقدم (یکی از بهترین و دست‌کم گرفته‌شده‌ترین فیلم‌سازان سینمای جریان اصلی ایران در دو دهه اخیر) این‌بار با استفاده از «مازاد» فیلم اول و شبیه به الگوی روایی همان فیلم، داستان را دو سطح حال و گذشته روایت می‌کند. اینجا خبری از قصه‌پردازی (ولو محدود) فیلم اول نیست و کل دنیای «نهنگ عنبر 2» بر مبنای آیتم و صحنه‌های مجزا بناشده است. بزرگ‌ترین مشکل قسمت دوم هم در همین فقدان یک ساختار داستانی است که در برخی لحظات موجب فاصله گرفتن تماشاگر از فیلم می‌شود. بااین‌حال مقدم با برجسته کردن دو «تم» که در «نهنگ عنبر» هم «به ولد» بودند، مخاطب را در بیشتر لحظات، پیگیر و مشتاق تماشای فیلم نگه می‌دارد.
اولین «تم» در نمایش گذشته (دهه شصت) و تمایل به «زیست طبیعی» و «سرکوب حکومتی» خود را نشان می‌دهد و دومینتم هم - یادآور «خواستگار» علی حاتمی - در ترسیم «مرد عاشق» و «زن بی‌معرفت و حواس‌پرت» خود را می‌نمایاند. در صورت پر تمنا و نیاز رضا عطاران از جوانی تا پیری که عاشقانه مهناز افشار را طلب می‌کند.
از طرف دیگر «نهنگ عنبر 2» در میان فیلم‌های ساخته‌شده بر مبنای رویکرد مد شده «دنباله» سازی در سینمای ایران این دو دهه، بهترین فیلم است و با رعایت استانداردهای فیلم‌سازی در «فرهنگ‌عامه» و سینمای «جریان اصلی» ایران، به خودش و تماشاگر توهین نمی‌کند. اعتراف می‌کنم که دو سال پیش، هنگام اکران «نهنگ عنبر» زیادی به آن سخت گرفتم و در ساحتی انتزاعی به نقدش نشستم. درحالی‌که بررسی فیلم‌های سینمای ایران، جز در انضمام با اجتماع و مناسبات بینامتنی در تاریخ سینمای ایران، رهیافتی اسنوبیسمی خواهد داشت. حالا و بعد از تماشای «نهنگ عنبر 2»، این دو فیلم سامان مقدم را باید مهم‌ترین و موفق‌ترین محصولات «عامه‌پسند» دهه نود شمسی محسوب کنیم. همان‌طور که در میان محصولات سینمایی و تلویزیونی نمایش‌دهنده دهه شصت و باز کردن «جعبه پاندورا» ی ویژه آن دهه، در کنار «وضعیت سفید» حمید نعمت‌الله بالاترین امتیاز را می‌گیرد. شاهکار تلویزیونی نعمت‌الله در رویکردی روشنفکرانه انرژی محبوس آن دهه را آزاد می‌کند و دو فیلم سینمایی سامان مقدم باروحیه‌ای «عامه‌پسند»، به ستایش و انتقاد از آن دهه می‌پردازند.
پویان عسگری
