فاطمه تقی پور
از همان لحظه‌ای که انتظار تولد نخستین فرزندتان را می‌کشید، با پیام‌هایی که درباره اهمیت کتاب خواندن از این‌طرف و آن‌طرف به شما می‌رسد، بمباران می‌شوید. مزایای کتاب خواندن در هر مرحله از رشد کودک به اثبات رسیده و خوشبختانه، تربیت بچه کتاب‌خوان هم جالب است، هم نتایج خوبی دارد و هم بسیار آسان است.
زود شروع کنید!
اول خودتان کتاب‌خوان باشید. اگر کتاب خواندن را به حاشیه زندگی‌تان فرستاده‌اید، حالا باید به متن برش گردانید، برای خودتان فضا و زمان کتاب خواندن ایجاد کنید. برای کتاب‌های خودتان و برای کتاب‌هایی که برای بچه‌تان می‌خوانید، فضا و مکان فراهم کنید. اگر می‌خواهید بچه‌تان کتاب‌خوان شود، خودتان کتاب بخوانید.
نوزادی
ممکن است فکر کنید که تا وقتی‌که بچه نمی‌تواند بنشیند به کتاب نیاز ندارد اما این‌طور نیست. هر نوزادی از تجربه شنیدن داستان لذت می‌برد و (البته نمی‌تواند از سلیقه و انتخاب شما ایراد بگیرد). پس از فرصت استفاده کنید و برای نوزادتان کتاب بخوانید:
بلند بخوانید، هرروز بخوانید، هر کتابی را بخوانید: برای یک نوزاد می‌توانید همه‌چیز بخوانید. کتاب آشپزی، یک رمان، کتاب مخصوص پدر و مادرها. محتوای کتاب مهم نیست. آنچه مهم است شنیده شدن صدای شماست، آهنگ خواندنتان و کلمات. تحقیقات نشان داده که تعداد کلماتی که یک نوزاد در معرضشان قرار می‌گیرد، اثر مستقیم بر پیشرفت زبانی و ادبی او دارد، اما نکته اینجاست: زبان باید زنده و شخصی و مستقیماً خطاب به نوزاد باشد، روشن کردن تلویزیون یا پخش کتاب‌های صوتی فایده‌ای ندارد. خیلی خوب است که شروع کنید به خواندن کتاب‌های کودکان که بعداً بخشی از کتابخانه کودک شما خواهد شد، اما خودتان را محدود نکنید، اطمینان حاصل کنید که خودتان لذت می‌برید.
از حواستان استفاده کنید: نوزادانی که برایشان کتاب‌خوانده می‌شود، یاد می‌گیرند که کتاب خواندن کار جالبی است و می‌تواند همه حواس را درگیر کند: احساس صفحات کتاب، بوی چسب، تصاویر داخل کتاب، صدای پدر و مادر.
امتحان کنید: کتاب‌های پارچه‌ای برای تجربه‌های لمسی کودکان بسیار خوب‌اند.
به شنونده‌تان توجه کنید: ارتباط چشمی داشته باشید اما واکنش‌های خاص نشان ندهید. ممکن است به نظر برسد که نوزادان به شما گوش نمی‌کنند اما درواقع آن‌ها در حال جذب این تجربه هستند. نقش‌ها، روتین‌ها و عادت‌های همراه با توجه، یک‌عمر همراه آن‌ها باقی خواهد ماند.
بگذارید نوزاد حرف بزند: نوزادان ممکن است در پاسخ به کتاب خواندن شما، شروع به درآوردن صداهایی بکنند. به همین دلیل است که بسیاری از کتاب‌های مخصوص این سن، کلمات بی‌معنی و صداهای حیوانات را دارد. دلیلش این است که این‌جور کلمات و صداها را راحت‌تر می‌شود تقلید کرد.
امتحان کنید: اگر نوزادتان صدایی درآورد، به آن پاسخ بدهید، ممکن است برای شما بی‌معنی باشد اما این کار نوعی مکالمه و اولین گام برای ایجاد کلوپ کتاب‌خوانی شما و کودکتان است.
کودک نوپا
تخمین اینکه فایده کتاب خواندن برای رشد عاطفی، اجتماعی و فکری یک کودک نوپا چقدر است آسان نیست. وقتی برای یک نوپا کتاب می‌خوانید، همه‌چیز را یکجا به آن‌ها ارائه می‌دهید: لغات و ساختار زبان، اعداد و مفاهیم ریاضی، رنگ‌ها، شکل‌ها، حیوانات، متضادها، رفتارها و همه اطلاعات مفید درباره اینکه کلمات چه کاربردی دارند. به‌علاوه، وقتی بلند کتاب می‌خوانید، کودک نوپای شما کتاب را با صدای شما که برایش محبوب است پیوند می‌دهد و بین شما ارتباط فیزیکی هم برقرار می‌شود. با این کار یک ارتباط مثبت بین کتاب‌ها و کودکتان ایجاد می‌کنید که تمام عمر باقی می‌ماند.
به یاد داشته باشید خواندن در تمام طول روز اتفاق می‌افتد! کتاب خواندن هنگام خواب، یک روش معمول بین پدر و مادرهاست؛ چه روشی بهتر از این برای یک کودک سرشار از انرژی کتاب بخوانید؟ توجه کنید که فضای کتاب خواندن، آرام و بدون شتاب باشد و کتاب‌هایی انتخاب کنید که برای هنگام به خواب رفتن مناسب باشد و پایان خوبی داشته باشد. کتاب‌های شاد برای کودکانی که نمی‌خواهند بخوابند جالب است؛ اما در طول روز هم کتاب بخوانید. پیشنهاد کتاب خواندن برای بچه‌ها در طول روز، یکی از راه‌هایی است که می‌توان در کودکان نوپا تمرکز ایجاد کرد. نزدیک هم بنشینید و از لحظات ارتباطتان در نور روز لذت ببرید.
سلیقه خود را بشناسانید: حتماً شما سالیان طولانی کتاب‌خوانده‌اید و می‌دانید که چه کتاب‌هایی دوست دارید، به‌عنوان یک والد، این شانس رادارید که سلیقه کودکتان را درزمینهٔ کتاب‌های کودکان هم بیازمایید. علایق قدیمی خود را کنار بگذارید و کتاب‌های جدید را که چشمتان را می‌گیرند بخرید یا از کتابخانه قرض بگیرید. خبر خوب اینکه بهترین نویسنده‌ها و تصویرگران کتاب کودک، علاقه‌مندند نظر بزرگ‌سالان را هم جلب کنند.
امتحان کنید: متن را موقع خواندن تغییر دهید. خیلی از کتاب‌های کلاسیک کودکان الآن ممکن است با تعاریف جدید جنسیتی، نژادپرستانه و قدیمی باشند. شما آن‌ها را بهتر کنید.
به سلیقه کودک احترام بگذارید: کودکتان شما را باسلیقه خاص خودش شگفت‌زده می‌کند. همان‌طور که ممکن است کودکتان سالاد خاصی را دوست نداشته باشد، ممکن است کتاب‌های دوران کودکی شما را هم نپسندد. شما هم ممکن است افسانه‌هایی را که او می‌پسندد دوست نداشته باشید. بچه‌ها را تشویق کنید که آنچه را دوست دارند بخوانند و کتاب‌هایی شبیه آن را پیدا کنند.
تا می‌توانید کتاب خواندن را به یک فعالیت دوطرفه تبدیل کنید. اگر کودک شما از صدایی که درمی‌آورید خوشش نمی‌آید، دیگر آن صدا را درنیاورید. یادتان باشد این زمان متعلق به کودک شماست.
امتحان کنید: بگذارید کودک خودش ورق بزند و سرعت خواندن را تعیین کند.
قطع و وصل اشکالی ندارد: آن‌قدر در خواندن غرق نشوید که اظهارنظرهای بچه و سؤال‌هایش را نادیده بگیرید. وقتی بچه خواندن را قطع می‌کند، معنی‌اش این است که مشارکت می‌کند.
امتحان کنید: اگر دیدید دارید می‌گویید: «بگذار این صفحه را تمام کنم»، این کار را متوقف کنید و بگذارید کودک سؤالش را بپرسد. اگر به نظر رسید که بچه در داستان مشارکت ندارد، از او بپرسید در تصویر چه می‌بیند، به تصاویر اشاره‌کنید و داستان عکس‌ها را بگویید.
دایره لغات کودک را گسترش دهید: گاهی بچه‌ها به یک کتاب خاص گیر می‌دهند. مانع این علاقه نشوید اما سعی کنید آن‌ها را به کتاب‌های دیگر هم علاقه‌مند کنید. از همه مهم‌تر اینکه نگران این نباشید که موضوعاتی برای کودک مطرح شود که آمادگی‌اش را ندارد. همه موضوعات حتی جغرافی، تاریخ و زندگی و فرهنگ‌های مختلف، می‌تواند به زبان ساده مطرح شود.
امتحان کنید: در سن خاصی، ممکن است کودکان فقط به داستان‌های یک سن خاص علاقه‌مند شوند؛ اما این برای کودکان نوپا درست نیست. از فرصت استفاده کنید و به‌طور متعادل آن‌ها را باشخصیت‌های مختلف آشنا کنید.
کتاب‌های متنوع انتخاب کنید: همه بچه‌ها دوست دارند انعکاسی از خود را در تصاویر کتاب‌ها ببینند، اگر کودک شما متعلق به یک اقلیت نژادی یا قومی است، دنبال کتاب‌هایی بگردید که کودکانی شبیه خود او را به تصویر کشیده‌اند. اکنون پیدا کردن این کتاب‌ها به‌مراتب آسان‌تر شده. کودکان سفیدپوست هم از خواندن کتاب‌هایی که درباره کودکانی بارنگ پوست متفاوت و قومیت متفاوت نوشته‌شده، بهره خواهند برد. همه بچه‌ها نیاز دارند کتاب‌هایی بخوانند که تنوع فرهنگی و سنتی و ساختار خانوادگی خاص جوامع را نشان می‌دهند. کودکان را با کتاب‌های متنوع آشنا کردن، آن‌ها را برای زندگی در جهان متنوع امروز آماده می‌کند.
