حمیده وطنی/ سلیس: شنبه‌شب، ۵ اسفندماه جوایز شصت و هشتمین دوره جشنواره جهانی برلین اهدا شد و برخلاف انتظارها فیلم «خوک» ساخته جدید مانی حقیقی از جوایز نصیبی نبرد و ناکام ماند. در فیلم «خوک» که در بخش رقابتی جشنواره فیلم برلین به نمایش درآمد حسن معجونی، لیلا حاتمی، لیلی رشیدی، پریناز ایزدیار، مینا جعفرزاده و سیامک انصاری نقش‌آفرینی کرده‌اند.
مانی حقیقی دو سال قبل نیز با فیلم «اژدها وارد می‌شود!» در بخش مسابقه شصت و ششمین دوره در جشنواره فیلم برلین حضور داشت. پیش‌تر فیلم «پذیرایی ساده» او در شصت و دومین دوره این جشنواره (1390) برنده جایزه نتپک (شبکه تبلیغ سینمای آسیا) شده بود.
شروع یک حاشیه
موضوع حساس فیلم «خوک» از همان ابتدا مانی حقیقی را بر آن داشت تا از حضور در سی و ششمین جشنواره فیلم فجر که اخیراً برگزار شد انصراف دهد تا احیاناً دچار حاشیه نشود اما نشست مطبوعاتی فیلم در برلین با حضور عوامل سازنده آن به این مسئله دامن زد و واکنش‌های را در داخل کشور پدید آورد. مانی حقیقی در واکنش به برخی سؤالات سیاسی در این نشست گفت: «شما آزادید سؤالات سیاسی بپرسید، اما ما یک اثر هنری ساخته‌ایم و می‌خواهیم درباره چگونگی ساختنش بحث کنیم و هنر فراتر از مرزها و یک‌زبان جهانی است. دائم از من می‌پرسند اصلاح‌طلب و اصولگرا درباره‌ات چه فکری می‌کنند، آیا سانسور شدید؟ سانسور نشدید؟ چگونه با سانسور تعامل می‌کنید؟ باشد. چند بار می‌خواهید بشنوید؟ بله در ایران سانسور هست. بله، زندگی با آن مشکل است و ما داریم با آن تعامل می‌کنیم، اما مسائل خیلی بیشتری برای بحث هست. بگذارید من یک سؤال بکنم؛ چرا فکر می‌کنید فیلم‌های ایرانی باید برای شما مثل یک راهنمای تور ایران باشند؟ ما اینجا برای گفتن اینکه ما را کمک کنید نیامده‌ایم! این‌ها خسته‌کننده است. ما برای صحبت در مورد یک اثر ایرانی اینجاییم».
لیلا حاتمی نیز در صحبت‌هایش در این نشست خبری به مسائل سیاسی ایران اشاره کرد. او در گفت‌وگو با یورونیوز درباره بازی در فیلم «خوک» نیز گفت: «چیزی که در این فیلم دوست داشتم این بود که می‌توانستم در آن خودم و همکارانم و حرفه‌ام را مسخره کنم و دوست داشتم که به صاحبان دیگر حرفه‌ها بگویم که می‌شود این کار را کرد و آن‌قدرها مهم نیست. تمام ما این نقایص را داریم، چراکه همه انسان هستیم و داشتن نقص عیب نیست.»
داستان فیلم
دوربین در پیاده‌رو چهار دختر نوجوان را دنبال می‌کند تا با فریادی سراسیمه و هراسناک ناگاه از تعقیب دخترها باز می‌ماند و خیره می‌شود به سربریده‌ای فیلم‌ساز مشهوری که کنار جوی خیابان افتاده است. بعد می‌شنویم این چندمین کارگردانی است که این روزها به قتل رسیده و از چندی پیش قاتلی بی‌رحم فیلم‌سازان نامدار کشور را به دام می‌اندازد، بر پیشانی آن‌ها با تیغ نام خوک حک می‌کند و سپس سر از تنشان جدا می‌کند و به گوشه‌ای می‌اندازد. اکنون همه با هراس و وحشت منتظرند ببینند نفر بعدی کیست و این انتظار دیری نمی‌پاید و سری تازه یافت می‌شود، و قربانی بعدی کسی نیست جز شخصمانی حقیقی! کسی که این بار برای شناسایی سر بدون جسد به پاسگاه پلیس فراخوانده می‌شود، یکی از همکاران مقتول است به نام حسن کسمایی (با نقش‌آفرینی حسن معجونی). حسن که ظاهراً درگذشته فیلم‌سازی موفق بوده اکنون چند سال است که از متولیان امور مجوز کارگردانی دریافت نکرده و درنتیجه نتوانسته فیلمی بسازد وزندگی را با ساختن آنونس‌های تبلیغاتی سر می‌کند. او که بسیار مغرور و خودشیفته است همچنان خود را مهم‌ترین کارگردان کشور می‌داند و بزرگ‌ترین ناراحتی و اندوهش این است که چرا قاتل او را نادیده گرفته و به‌جای کشتن او به سراغ فیلم‌سازانی می‌رود که اهمیت زیادی ندارند! مادر پیر او هم، که با فرزند دلبندش تنها به زبان شیرین آذری حرف می‌زند، به او دلداری می‌دهد که "آن قاتل احمق" حتماً به‌زودی به‌اشتباه خود پی می‌برد و به سراغ او می‌آید.
تمام امید و آرزوی حسن این است که قربانی بعدی "خوک" باشد، اما قاتل نه‌تنها به سراغ او نمی‌آید، بلکه به او ضربه‌ای سنگین‌تر وارد می‌آورد: هنرپیشه محبوب او شیوا (با بازی لیلا حاتمی) و سینماگر رقیب او سعیدی (با بازی علی مصفا) سرشان از بدن جدا می‌شود. حسادت و تنگ‌نظری حسن که می‌بیند قاتل کسان دیگری را به‌جای او انتخاب کرده، جای خود را به نگرانی سنگین‌تری می‌دهد و این قصه همچنان ادامه می‌یابد تا سرانجام همه‌چیز ختم به خیر می‌شود!
واکنش منتقدان
علیرغم اینکه فیلم «خوک» با استقبال تماشاگران روبه‌رو شد اما واکنش منتقدان چندان مثبت نبود و در ارزیابی آن‌ها امتیاز کمی دریافت کرده است. خانم دبورا یانگ، منتقد نشریه هالیوود ریپورتر که آشنایی خوبی هم با سینمای ایران دارد فیلم را یک «طنز سیاهِ سورئال» را نامیده و نوشته «خوک» مشخصاً در مقایسه با «اژدها وارد می‌شود» ساخته قبلی‌مانی حقیقی سرراست‌تر و کمتر اگزوتیک و گیج‌کننده است. همچنین از نظر بصری هم گیرایی کمتری دارد. محمود کلاری فیلم را پر از زرق‌وبرق کرده، رنگ‌های غیرواقعی صحنه و لباس‌ها را پوشانده و فضاهای داخلی طراحی‌شده توسط امیرحسین قدسی حس و حالی فلینی وار دارد. موسیقی پیمان یزدانیان باحال و هوای فیلم همخوان است و با فانتزی هوی‌متال کاراکتر حسن به اوج می‌رسد.
دیمیتریوس متیو، منتقد نشریه اسکرین اینترنشنال «خوک» را فیلمی شجاع و چالش‌برانگیز نامیده که چیزهای بسیاری برای لذت بردن از دارد اما زمانی که حقیقی باید تصمیم بگیرد که می‌خواهد با ضدقهرمان و قاتل سریالی‌اش چه کار کند، اثرش در نشانه‌گذاری‌ها متوقف می‌شود. تغییر اتفاقات با شبکه‌های اجتماعی بیش از آن‌که لزوم یا احتیاج درام باشد، تنها فضا را تیره‌تر کرده. کاری که بیشتر شبیه تاس اندازی‌ای ناامیدانه است تا یک نتیجه‌گیری. شخصیت حسن هم که در ابتدا جذاب است مانند بسیاری از خودشیفته‌ها نهایتاً خسته‌کننده می‌شود.
جسیکا کیانگ از نشریه ورایتی ضمن اینکه‌مانی حقیقی را جوکر مؤلفان ایرانی می‌نامد، معتقد است «خوک» کمتر گیج‌کننده و قابل‌فهم‌تر است بااین‌حال در طنز زیادی نحیف و در کمدی زیادی عریض است که به‌عنوان نامزد جدی جایزه اصلی در برلین در نظر گرفته شود.
ردموند بیکن، منتقد وب‌سایت «Taste of Cinema» خوک را یک کمدی سیاه می‌داند که ادامهٔ تمایل شدیدمانی حقیقی بر سکانس‌های عجیب‌وغریب رؤیا و میان‌پرده‌های موزیک ویدیویی است. این کمدی سیاه با فیلم‌برداری درخشانش به شکلی متنوع تزیین‌شده و دامنهٔ مختلفی از رنگ‌ها را به کار گرفته که باعث می‌شود فیلم برایتان از پرده نمایش بیرون بزند. این رویکرد که البته شاید برای همه خوشایند نباشد تنشِ روایت را در پاره‌ای از اوقات که نیازمند به افزایش است کاهش می‌دهد، اما در کل زیبایی یکه‌ای را نصیب فیلم کرده که تا زمان زیادی در ذهنتان باقی می‌ماند.
