«اخبار جعلی» یا «فیک نیوز» در سال‌های اخیر از موضوعات داغ سیاسی و اجتماعی بوده است. چند سال قبل، این عبارت چندان مورداستفاده قرار نمی‌گرفت اما می‌گویند بعد از انتخابات آمریکا این عبارت‌ترند شد تا جایی که به‌عنوان لغت سال 2017 انتخاب شد؛ چراکه بی‌شک یکی از تهدیدات بزرگ دمکراسی و آزادی بیان به شمار می‌آید.
انتخابات آمریکا و اخبار جعلی
اخبار جعلی، یکی از عبارات موردعلاقه دونالد ترامپ بود که بارها آن را در موقعیت‌های مختلف درباره رسانه‌هایی مثل سی‌ان‌ان و نیویورک‌تایمز مورداستفاده قرار داد. هفته‌نامه تلگراف انگلستان در مقاله‌ای این‌طور بیان می‌کند که انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال 2016 زمینه خوبی برای بارور شدن اخبار جعلی فراهم کرد. برخی هم لفاظی‌های دونالد ترامپ و ضدیت او با رسانه‌های جریان اصلی را مسبب این موضوع می‌دانند.
در روزهای منتهی به انتخابات، تیترهایی مثل «پاپ از ترامپ حمایت می‌کند»، «هیلاری به داعش سلاح فروخت» و «مأمور اف‌بی‌آی که مظنون نشر ایمیل‌های هیلاری بود، کشته شد» در فیسبوک مثل ویروس منتشر و هزاران بار به اشتراک گذاشته شدند. طبق تحقیقی که دانشگاه استنفورد انجام داده است در سال 2016 و در ماهی که انتخابات آمریکا برگزار شد، 159 میلیون نفر، از وب سایت‌هایی که اخبار جعلی منتشر می‌کرده‌اند، بازدید داشته‌اند و یک تحقیق دیگر هم نشان می‌دهد اخباری که بیشترین تعداد اشتراک‌گذاری را در این دوره داشته‌اند، جعلی بوده‌اند. حتی یک تحقیق نشان می‌دهد بیش از 60 درصد مردمی که خبر حمایت پاپ از ترامپ را شنیده بوده‌اند، آن را باور داشته‌اند و فکر می‌کرده‌اند این خبر صحیح است. این نشان می‌دهد که چقدر سطح اغتشاش ذهنی با این اخبار جعلی بالا می‌رود. حتی اوباما، رئیس‌جمهور سابق آمریکا نیز درباره این‌گونه اخبار گفت که این‌ها «ابر غبارآلودی از مهملات» است.
تقصیرات فیسبوک
خیزش رسانه‌های اجتماعی نیز به‌عنوان یکی از دلایل اصلی افزایش اخبار جعلی دیده می‌شود. شاید این را ندانید، اما درحالی‌که در ایران، تلگرام و اینستاگرام، فضای مجازی را در دست گرفته‌اند، در دنیا فیسبوک پرقدرت‌ترین و پرطرفدارترین رسانه اجتماعی است و به همین دلیل هم مورد نقدهای زیادی قرار می‌گیرد.
سایت‌هایی مثل فیسبوک به ساختن «حباب‌های فیلتر» متهم شده‌اند؛ پدیده‌ای که طی آن افراد فقط چیزهایی را نشان می‌دهند که «لایک» دیگران و موافقت آن‌ها را به دنبال داشته باشد و چیزهای دیگر را پنهان می‌کنند. منتقدان فیسبوک و توییتر می‌گویند این سایت‌ها با این هدف ساخته‌شده‌اند که اطلاعات نادرست را منتشر کنند؛ بر این اساس، یک خبر خوب، خبری است که قابلیت این را داشته باشد که مثل ویروس همه‌جا برود. چنین اخباری، بیشتر واکنش‌های احساسی و عاطفی را برانگیخته می‌کنند.
فیسبوک و توییتر هرکدام به ترتیب 2 میلیارد و 330 میلیون کاربر عضو دارند که ساعت‌ها وقت خود را در این شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند. این موضوع نشان می‌دهد که در طول روز چشم‌های بسیاری با داستان‌ها و اخبار جعلی روبه‌رو می‌شوند. فقط فضای سیاسی نیست که از اخبار دروغ متضرر می‌شود. یکی از حوزه‌های موردعلاقه اخبار جعلی در دنیا، داستان‌های جنایی است. یکی از این داستان‌ها مربوط به زنی بود که وقتی برنده لاتاری شد، واکنش فوق‌العاده شدیدی از خود نشان داد و به خاطر آن دستگیر شد. این خبر جعلی بیشترین بازدید را در سال 2016 داشت و یک‌میلیون و 770 هزار بار دیده شد.
سرعت‌بالای اخبار فیک
«درحالی‌که حقیقت، تازه دارد بندهای پوتین خود را می‌بندد، دروغ، سفر خود دور دنیا را تمام می‌کند.» این مثلی است که مارک تواین، نویسنده قرن نوزدهم سال‌ها قبل از اینکه شبکه‌های اجتماعی و اخبار 24 ساعته وجود داشته باشند، به‌کاربرده بود. حالا تحقیقات جدید هم این موضوع را تأیید می‌کنند. طبق تحقیقی که در دانشگاه ام آی‌تی آمریکا انجام‌شده اخبار دروغ با سرعت خیلی بیشتری از اخبار موثق در توییتر پخش می‌شوند، همچنین شبکه وسیع‌تری از مخاطبان را درگیر می‌کنند که طبق گفته محققان، این پدیده «بسیار ترسناک است».
این تحقیق که در سال‌های 2006 تا 2017 انجام‌شده است نشان می‌دهد که اخبار جعلی 70 درصد بیشتر از اخبار موثق ریتوییت می‌شوند. همچنین اخبار درست در مقایسه با اخبار جعلی، 6 برابر بیشتر طول می‌کشد تا به 1500 نفر مخابره شوند.
اقدامات برای حل مشکل
البته بحث‌ها و سروصداها درباره اینکه مبارزه با اخبار جعلی بر عهده چه کسی است، همیشه وجود دارد، اما بعدازاینکه فشار دولت‌ها و رسانه‌ها در این زمینه زیاد شد، فیسبوک قدم اول را برداشت و قبول کرد که حجم متن‌ها و داستان‌های شوخی یا دروغ در وب سایتش را کم کند. در این طرح، کاربران تشویق می‌شوند مقالات یا اخباری که دروغ هستند را گزارش دهند. توییتر می‌گوید که در مبارزه با روبات‌ها و بدافزارها بهتر عمل می‌کند و گوگل هم قول داده است تا از الگوریتم‌های بهتری برای نظارت بر یوتیوب استفاده کند. بااین‌حال منتقدان می‌گویند این‌ها کافی نیست و شرکت‌های تکنولوژی محور، به خاطر ترسشان از اینکه مردم آن‌ها را به‌عنوان ناشرانی که جانبدارانه عمل می‌کنند، ببینند، اقدام کارسازی انجام نمی‌دهند.
اخبار جعلی معمولاً جذاب‌تر و دراماتیک‌تر از اخبار واقعی هستند و فرقی نمی‌کند مردم در کجای دنیا ساکن باشند؛ آن‌ها دوست دارند اطلاعات دراماتیک را با دیگران اشتراک‌گذاری کنند. در شبکه‌های اجتماعی، مردم اگر اطلاعات دسته اول (اما احتمالاً اشتباه) را با دیگران به اشتراک بگذارند، توجه بیشتری جلب می‌کنند. حالا ما باید در برابر این اخبار چه کنیم؟ خیلی ساده است. خوب است قبل از اینکه هر چیزی را باور کنیم درباره آن کمی بدبین باشیم و این سؤال را از خود بپرسیم: آیا چنین اتفاقی واقعاً می‌تواند رخ‌داده باشد؟
جلال عبدالکریمی/همشهری
