سلیس: زمانی که صحبت از «اخبار جعلی» به میان می‌آید نام سیاستمداران بزرگ قرن بیست‌ویکم تداعی می‌شود و بسیاری از افراد «دونالد ترامپ» را که به کمک همین اخبار، رئیس‌جمهوری آمریکا شد «پدر اخبار جعلی» می‌نامند.
اگر اشخاص و اتفاقات سیاسی را کنار بگذاریم متوجه خواهیم شد هرروز به‌صورت خواسته و ناخواسته با اخبار جعلی مواجه می‌شویم و زمانی که از اعتبار رسانه موردنظر خود غافل می‌شویم، خود را بیشتر در معرض انتشار اخبار جعلی قرار می‌دهیم.
این روزها یک طرح ملی بانام «پروژه سوادآموزی خبری» برای جوانان آمریکایی برگزار می‌شود تا از ماهیت اخبار جعلی بیشتر آگاه شوند و در جریان عواقب اسلحه خطرناکی به‌نام شبکه‌های اجتماعی قرار بگیرند. دانشگاه ایالتی واشنگتن نیز به‌تازگی اعلام کرده است که بعد از انتخابات ریاست جمهوری 2016 با خیل عظیم دانشجویان و استادان حوزه علوم انسانی برای برگزاری دوره‌های سواد رسانه‌ای مواجه شده است و شرکت‌های رسانه‌ای هم سرمایه‌گذاری‌های چند میلیون دلاری در این زمینه انجام داده‌اند تا جلوی نشر چنین اخباری را بگیرند. ولی آیا اخبار جعلی می‌توانند مزایایی را هم به همراه داشته باشند؟
سرعت و قدرت اخبار جعل
اخبار جعلی در قالب‌های متنوع ازجمله اتهامات دروغین و تحریف‌های تعمدی منتشر می‌شوند و ترامپ علاقه زیادی به استفاده از عبارت «اخبار جعلی» در شبکه اجتماعی توییتر دارد تا از این طریق ادعا کند خبرهایی که در مورد او منتشر می‌شود، صحت ندارند. کارشناسان در سال‌های اخیر مطالعات گسترده‌ای انجام دادند و در پایان تازه‌ترین بررسی‌های دانشگاه براون مشخص شد چهار عامل زیر افزایش قدرت خبرهای غیرواقعی را باعث شده‌اند؛ سردرگمی در مورد حقایق، فریب دادن در مورد موضوعات حساس، پیگیری داستان‌های ساختگی برای تحقیر مخالفان سیاسی و تکرار یک موضوع برای ایجاد شک و تردید در مورد واقعیت.
پروفسور «استیون اسلومن» مدیر دانشگاه براون که مدیریت مطالعه جدید را هم به عهده داشت کتابی را با عنوان «توهم دانش: چرا هرگز به‌تنهایی فکر نمی‌کنیم» منتشر کرد و طی آن توضیح داد مردم نمی‌توانند به‌راحتی تشخیص دهند که اطرافیان در مورد اتفاقاتی که برای آن‌ها رخ می‌دهد چگونه فکر می‌کنند و تا چه اندازه به حقیقت این اتفاقات واقف هستند. این مثال را می‌توان در عرصه رسانه هم موردبررسی قرارداد. زمانی که یک اتفاق مهم در حوزه‌های مختلف صورت می‌گیرد، مراکز رسانه‌ای سعی می‌کنند آن را از زاویه درست موردبررسی قرار دهند و مخاطبان را در جریان جزئیات آن بگذارند. ولی نکته اصلی اینجاست که بنگاه‌های خبرپراکنی جعلی هم به‌صورت هم‌زمان فعالیت می‌کنند و این جریان باعث می‌شود توان اخبار واقعی کاهش یابد.
بیشتر بخوانید:
مردم و رسانه‌ها در دیگر کشورهای دنیا چقدر درگیر اخبار جعلی هستند؟
«فیک نیوز» («دروغ‌پراکنی») دقیقاً چیست؟
ازآنجایی‌که اخبار جعلی توان بسیار زیادی برای نفوذ بین مردم‌دارند و با سرعت‌بالا منتشر می‌شوند، مراکز رسانه‌ای باید این مسئله را موردتوجه قرار دهند تا با تحلیل صحیح، قدرت اخبار و سرعت انتشار آن را بین مخاطبان بیشتر کنند. باید توجه داشته باشیم که طی یک دهه گذشته شبکه‌های اجتماعی به یکی از مهم‌ترین ابزارهای رسانه‌ای تبدیل‌شده‌اند و از آن‌ها به‌عنوان مهم‌ترین کانال ارتباطی بین انسان‌ها یاد می‌شود. ناشران اخبار جعلی از این ابزار واسطه به‌درستی استفاده کرده‌اند و به کمک آن خود را به مردم نزدیک می‌کنند.
مزایای اخبار جعلی
برای جوامعی که عرصه روزنامه‌نگاری، بررسی حقایق، شبکه‌های اجتماعی و تحلیل‌های انتقادی در آن با چالش جدی مواجه شده است، خبرهای جعلی و غیرواقعی می‌توانند نقطه عطف تاریخی محسوب شوند. باوجوداینکه از اخبار جعلی به‌عنوان بسته‌های اطلاعاتی نامناسب یاد می‌شود، ولی کارشناسان معتقدند که آن‌ها می‌توانند دو مزیت اصلی را به همراه داشته باشند.
این سؤال برای بسیاری از جوامع مطرح‌شده است که چگونه میلیون‌ها نفر با یک خبر جعلی ساده فریب می‌خورند؟ سازمان‌های رسانه‌ای بزرگ برای پاسخ به سؤال مذکور سرمایه‌گذاری‌های گسترده انجام دادند تا در مطالعات خود تکنیک‌هایی که اخبار جعلی مورداستفاده قرار می‌دهند را برای خود نمایان کنند.
صنعت جهانی روزنامه‌نگاری این روزها با مشکلات اقتصادی گسترده مواجه شده است و بسیاری از کارشناسان به این نتیجه رسیده‌اند که اگر رسانه‌ها محتوای درست را با تکنیک اخبار جعلی منتشر کنند، بیشتر از گذشته می‌توانند خود را به مخاطبان نزدیک کنند.
مزیت دیگر این اخبار به خدمات شرکت‌های اینترنتی بزرگی چون فیس‌بوک و گوگل مربوط می‌شود. اگرچه فیس‌بوک شرکت تولید مطالب خبری محسوب نمی‌شود، ولی اخبار موجود را روزانه برای 2.32 میلیارد نفر از مردم جهان منتشر می‌کند. این اتفاق برای گوگل هم به‌صورت مشابه دنبال می‌شود. دو شرکت مذکور در عرصه جهانی رسانه قدرت بسیار زیادی دارند و بنابراین زمانی که خبرهای جعلی منتشر می‌شود، فیس‌بوک و گوگل بیشترین تأثیر را در این زمینه برجا می‌گذارند. اگر محتوایی به‌نام «اخبار جعلی» ایجاد نمی‌شد، فیس‌بوک با نظارت و مسئولیت کمتری فعالیت‌های خود را دنبال می‌کرد و امکان فریب کاربران هم افزایش می‌یافت.
گفتنی است فیس‌بوک هم‌اکنون بیش از 200 هزار نیروی انسانی را برای بررسی لحظه‌به‌لحظه اخبار منتشرشده استخدام کرده است و به‌صورت هم‌زمان از الگوریتم‌های هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته استفاده می‌کند تا جلوی نشر اخبار غیرواقعی را بگیرد.
به‌هرحال از زمان ظهور «اخبار جعلی» زمان زیادی نمی‌گذرد و کارشناسان می‌گویند جامعه جهانی با گذر کردن از این دوره دشوار، شرایط بهتری را تجربه می‌کند. تلاش‌ها در این زمینه باعث خواهد شد در سال‌های نه‌چندان دور هماهنگی بهتر در مورد نقش روزنامه‌نگاری در عصر مدرن را شاهد باشیم، مردم اخبار دقیق و باکیفیت را آسان‌تر ارزیابی کنند و ما به‌عنوان مخاطب عام هنگام مواجه‌شدن باخبرهای جعلی باید تردید بیشتری داشته باشیم.
میثم لطفی/ایران
