هفتادمین دوره جشنواره‌ی آوینیون، مقارن با روزهای پایایی مسابقات یورو ۲۰۱۶، در ششم ژوئیه آغاز به کارکرد و تا سی‌ام همین ماه ادامه خواهد یافت.جشنواره‌ای که دو سال پس از پایان جنگ جهانی دوم و در واکنش به آن، در سال ۱۹۴۷ به همت ژان ویلار بنیان نهاده شده، در آستانه هفتادمین سال برگزاری‌اش همچنان خصلت جشن‌گونه خود را حفظ کرده است. «جشن»، «آسمان»، «شب»، «مردم» و «متن» پنج واژه‌ی کلیدی‌ای هستند که به میانجی آن‌ها ژان ویلار ایده جشنواره آوینیون را فرموله و خلاصه می‌کند.جشنواره‌ای که مقرر بود قرار ملاقاتی سالانه، بی‌آلایش و مردمی، درجایی بیرون پاریس باشد، اگرچه سادگی و بی‌واسطگی نخستینش را ازدست‌داده، هنوز دست‌کم به خاطر بخش خودگردان آف (off) که نطفه آن در سال ۱۹۶۶ بسته شد، یک ضیافت شاد، عظیم و مردمی است.
در این جشن آفتابی، آوینیون امسال میزبان بیش از ۱۵۰۰ تئاتر و صدها پرفورمنس، کنسرت، آواز، باله، اپرا، پانتومیم، تردستی، نمایش تک‌نفره و چیدمان در گوشه و کنار خویش است؛ یک اتفاق فرهنگی، اجتماعی و البته اقتصادی با حضور بیش از شش‌صد هزار نفر.در فهرست بخش اصلی آوینیون شماره هفتاد هنرمندان نام‌آشنا کم نیستند: کسانی همچون کریستین لوپا، کیریل سربرنیکف، ایو وان هاو، آنجلیکا لیدل، اموس گیتای، توما ژولی، نیکلا ترونگ، ژولین گوسلن، ژان بلورینی، اورلین بوری، آرنو مونیه و البته گروه‌هایی همچون رائول و اف سی برگمن، کارامازوف، دیکتاتوری کول، ۲۶۶۶، میدان قهرمانان و سرزمین نود ازجمله آثار قابل‌توجه جشنواره‌اند.
افتتاحیه‌ی جشنواره اجرایی بود از کارگردان هلندی، ایو ون هاو: نمایش نفرین‌شدگان بر مبنای فیلم لوکینو ویسکونتی با بازی بازیگران کمدی-فرانسه که پس از ۲۵ سال غیبت امسال دوباره به جشنواره برگشته‌اند. پس از اجرای موفقیت‌آمیز جمهوری افلاطون آلن به دیو در سال گذشته، امسال نیز تجربه مشابهی تحت عنوان آسمان، شب و سنگ‌های باشکوه توسط گروه la Piccola Familia «خانواده‌ی کوچک» به صحنه رفته که بازسازی مستند/خیالی تاریخ خود جشنواره از ۱۹۴۷ تا سال ۲۰۸۶ به میانجی وقایع تاریخی و خاطرات و تخیلات حاضران است.
سهم ایران از این جشنواره عظیم، اما چند نمایش بیشتر نیست و البته بااین‌وجود، آوینیون امسال برای ایران جشنواره‌ای بسیار ویژه است؛ پس از بیش از نیم‌قرن، برای نخستین بار تئاتری از ایران به بخش اصلی جشنواره دعوت‌شده است. شنیدن به کارگردانی امیررضا کوهستانی پس از اجرا در سالن چهارسو و جشنواره‌ی سانتاکانجلوی ایتالیا، از ۲۱ تا ۲۴ ژوئیه پنج بار در آوینیون به نمایش درخواهد آمد.
حضور تئاتری ایران در آوینیون تاکنون منحصر به نمایش‌هایی بوده که در بخش آف اجراشده‌اند. پیش‌تر آتیلا پسیانی، کیومرث مرادی، سیامک احسایی، رضا حداد و… نمایش‌هایی را در بخش جنبی به صحنه برده‌اند و امسال نیز در بخش آف، سحر شاه‌گلدی با «برخورد»، حمیدرضا اردلان با «تک‌گویی برای عروکس‌ها»، حضور دارند؛ از دیگران حاضران ایرانی باید اشاره کرد به شادی نفر، کارگردان و بازیگر مقیم فرانسه که «زیر این درخت بادام پنهان شویم» را برای اجرا آماده کرده است.
اگرچه درهای بخش آف به روی همگان گشوده است و هر گروهی با کرایه‌ی سالن می‌تواند به جشنواره بیاید، حضور ایرانی‌ها چندان چشمگیر نیست.بخش اصلی در مقابل اما جز برای اقلیتی نام‌آشنا کاملاً بسته و دست‌نیافتنی است. در ۶۹ سال گذشته، تنها یک‌بار ارسال ۱۹۷۱ یک گروه موسیقی متشکل از حسین ملک، اسدالله ملک و جمشید شمیرانی به جشنواره دعوت‌شده است.
تئاتر ایران، حضورِ شنیدن در بخش اصلی هفتادمین دوره‌ی جشنواره‌ی آوینیون را قبل از هر چیز مدیون اصلاحات اولویه پی، مدیر جشنواره و تلاش او برای آشتی دادن تئاتر باسیاست است؛ دعوت از زنان، خاورمیانه‌ای‌ها و هنرمندان متعهدان راهکار مدیر برای همسویی بیشتر تئاتر و سیاست در آوینیون هفتاد بوده است.
یک جشنواره‌ی شورشی، با مضمون «عشق به تمام امکان‌ها»، با پوستری نارنجی «به رنگ ویتامین C یا دلایی‌لاما» که اسب یا الاغی خیز برداشته و «دیوانه» بر آن حک‌شده؛ ادعای اولویه پی این است: در زمانه‌ای که ایده‌ها ارزش خود را ازدست‌داده، سیاست ناممکن شده و کالبد اجتماعی درهم‌شکسته و به سکوت واداشته شده است، وقتی انقلاب ناممکن است، تنها این تئاتر است که باقی می‌ماند. تئاتر برای خویش و برای سیاست. تئاتر برای هنرمندان و برای همگان.
به گفته اولیویه پی، جشنواره‌ی امسال بر پایه دو محور اصلی سیاسی‌تر از همیشه خواهد بود، نخست تمرکز بر هنرمندان خاورمیانه و دیگر حضور پررنگ هنرمندان زن که یک‌سوم برنامه‌ی اصلی را به خود اختصاص داده‌اند؛ درعین‌حال، آوینیون هفتادم پذیرای مجموعه نمایش‌هایی با مضامین سیاسی ازجمله ناتوانی در تغییر، رشد پوپولیسم و ناسیونالیسم و… است. خود اولویه پی در جشنواره‌ی امسال پرومته در زنجیر آشیل را، به شکلی ویژه در مسیر و درحرکت به صحنه می‌برد.
طراح پوستر جشنواره، عادل عبدالصمد خود اصالتاً الجزایری است؛ در بخش «تمرکز بر خاورمیانه»، علاوه بر «شنیدن» امیر کوهستانی و نمایشگاه آثار عبدالصمد، نمایش‌هایی از لبنان و سوریه نیز در برنامه‌ی جشنواره قرار دارد؛ نمایش‌هایی کم‌وبیش سیاسی در مورد جنگ و دین و حجاب. عمر ابوسعدا، کارگردان سوری، نمایشنامه‌ای از محمد العطار تحت عنوان «همان زمانی که منتظرت بودم» را روی صحنه برده است و علی شحرور، کارگردان جوان لبنانی، با دو نمایش در جشنواره حاضر است.
بخش اصلی آوینیون هرسال ترکیب غریبی است از آثار بسیار دیدنی تا اجراهای ضعیفی که به نظر می‌رسد تنها به دلیل موضوع جنجال‌برانگیزشان انتخاب‌شده‌اند. امسال حیاط شگفت‌انگیز قصر پاپ- که بزرگ‌ترین و مهم‌ترین محل اجرای آوینیون محسوب می‌شود- میزبان دو کار متفاوت بود: در اولی، «نفرین‌شدگان»، ایوو ون هوف، کارگردان پر سروصدای این سال‌های اروپا، فیلم شناخته‌شده لوکینو ویسکونتی - با همین نام- را دستمایه قرار داده بود تا فساد دوره نازی را با تماشاگران قسمت کند؛ اما شلوغی صحنه، نمایش اغراق‌آمیز خشونت و هیاهوی زیاد بازیگران، مانع از موفقیت نمایش است؛ همین‌طور پناه بردن کارگردان به‌بهت زده کردن تماشاگر درصحنه‌های مختلف، ازجمله شلیک نهایی یکی از شخصیت‌ها با مسلسل به‌سوی تماشاگران در انتهای نمایش.
اجرای دوم «قصر پاپ» اما اثر زیبایی بود از سیدی لاربی چرکائو (با همکاری دامین ژله) که قابلیت‌ها و دنیای خاص این طراح رقص ارزنده را به نمایش می‌گذارد: «بابل، هفت شانزده». همان‌طور که از عنوان اجرا برمی‌آید، چرکائو بابل قدیم را به امروز (ماه هفتم سال ۲۰۱۶) می‌آورد و دنیایی را روایت می‌کند که در آن اقوام و ملت‌های گوناگون درگیر مرزها و کشورها شده‌اند. پنج مکعب فلزی که آنتونی گورملی مجسمه‌ساز معروف طراحی کرده، آشکارا نشانی از پنج قاره هستند و بیست‌ودو رقصنده از ملت‌های گوناگون با زبان‌های مختلف کشاکش جهان امروز را به نمایش می‌گذارند و درصحنه‌ای نزدیک به انتها، همه آن‌ها با پاهای به هم گره‌خورده، دنیایی واحد را ترسیم می‌کنند که گریز و گزیری از رنگ‌ها و زبان‌های مختلف نیست و همه درواقع اعضای یک پیکرند.
«کارامازوف» بر اساس داستان تحسین‌شده برادران کارامازوف فئودور داستایوفسکی، هرچند به‌اندازه سروصدایش جذاب نبود، اما خبر خوشایندی بود برای جشنواره آوینیون که پس از یک وقفه، باز به «بولبون» بازگشت؛ جایی در میانه کوه‌ها و صخره‌ها که برای اولین بار توسط پیتر بروک برای اجرا انتخاب شد و حالا یکی از شگفت‌انگیزترین محل‌های اجرای نمایش در جهان است و یکی از جذابیت‌های اصلی جشنواره آوینیون.
سهم تئاتر ایران از هفتادمین دوره جشنواره‌ی آوینیون
باآنکه طی سال‌ها برخی از نمایش‌های ایرانی در بخش جنبی اجراشده‌اند، اما «شنیدن»، نمایشی به کارگردانی امیررضا کوهستانی، پای تئاتر ایران را به بخش اصلی جشنواره آوینیون بازکرده است و به‌این‌ترتیب حالا هر دو جشنواره بزرگ جهانی هنرهای نمایشی- ادینبورگ و آوینیون- میزبان آثاری از ایران در بخش اصلی خود بوده‌اند.
امیررضا کوهستانی با آثار تجربی خود- که با موفقیت «رقص روی لیوان‌ها» آغاز شد- در کشورهای مختلف جهان اجرا داشته و یکی از شناخته‌شده‌ترین کارگردانان تئاتر ایران در جشنواره‌های جهانی است. این بار اولیویه پی، مدیر همه‌کاره آوینیون، تازه‌ترین اثر او را برای بخش اصلی انتخاب کرده است.
«شنیدن» ادامه‌ای است بر حال و هوای تجربی آثار کوهستانی که موفق‌تر از آثار پیشینش به نظر می‌رسد. نمایش دو دختر را در خوابگاهی در تهران در کنار هم قرار می‌دهد: ثمانه و ندا که حالا باید جوابگوی حراست خوابگاه باشند، چون ظاهراً ندا در شب سال نو، دوست‌پسر خود را به خوابگاه آورده است. نمایش همه‌چیز را در حالت تعلیق قرار می‌دهد و به همه‌چیز شک می‌کند. درواقع تا پایان تماشاگر نمی‌تواند مطمئن شود که ندا چینن کاری کرده یا نه و همین نوع تردید در فرم نمایش گسترش پیدا می‌کند؛ با تکرار جملات و بخش‌های مختلف نمایش که هر بار قرار است واقعیت تازه‌ای را آشکار کند، واقعیتی که خود می‌تواند محل تردید قرار بگیرد. دوربین ویدئویی حاضر درصحنه و رفت‌وآمد شخصیت‌ها به بیرون تالار و نشستن یکی از بازیگران در کنار تماشاگران، تمهیداتی است که کوهستانی به کار می‌گیرد تا روایت خطی ساده‌اش را بشکند.
بی‌بی‌سی
