پیدا کردن سوژه‌ای مناسب برای نوشتن گزارش هنوز هم برای بسیاری روزنامه‌نگاران چالشی بزرگ است و برخلاف تصور عده‌ای که یافتن سوژه مناسب را تنها برای خبرنگاران جوان دشوار می‌دانند، این‌چنین نیست و سوژه یابی برای روزنامه‌نگاران باسابقه هم دشوار و شاید از مهم‌ترین بخش‌های نوشتن یک گزارش خوب باشد.
به قول یکی از دبیران سرویسم که سال‌ها تحت نظارت او کارکرده‌ام نیمی از موفقیت یک گزارش به انتخاب سوژه مناسب برای آن بازمی‌گردد و بقیه به نحوه نگارش و تکنیک‌های گزارش‌نویسی. به عقیده این روزنامه‌نگار حتی اگر برای یک سوژه ضعیف خیلی هم زحمت بکشی چندان اثر خیره‌کننده‌ای از کار درنمی‌آید، اما وقتی برای یک سوژه خیلی خوب زحمت کمتری هم بکشید بیشتر از یک سوژه ضعیف دیده و خوانده می‌شود.
خیلی مردم اغلب از روزنامه‌نگاران می‌پرسند: «چطور سوژه‌هایتان را انتخاب می‌کنید؟» اغلب آن‌ها نمی‌دانند که گاه روزنامه‌نگاران باتجربه هم در انتخاب سوژه‌هایشان به مشکل جدی برمی‌خورند؛ اما به قول یک استاد روزنامه‌نگاری مسئله تنها دیدن است. سوژه‌ها ما را صدا می‌زنند و راه‌های زیادی برای پیدا کردن سوژه‌ها وجود دارد.یک‌راه این است که مطالب رسانه‌ها را دنبال کنیم، شاید به همین خاطر است که اغلب به روزنامه‌نگاران حرفهای در سراسر دنیا حوزه‌ای تخصصی سپرده می‌شود تا با این کار خبرنگار بر اوضاع حوزه‌اش تسلط کامل داشته باشد و آخرین تغییر و تحولات حوزه‌اش را دریابد و با دنبال کردن همیشگی اخبار آن حوزه خیلی زود مسیرهای غیرعادی را تشخیص دهد. چراکه درهرحال دنبال کردن و دقیق شدن بر اخبار همه حوزه‌های خبری تقریباً غیرممکن است.
روش دیگر این است که به چیزهایی که در محیط شما تغییر می‌کند توجه کنید و البته این تغییرات را طبیعی ندانید و مدام از خود بپرسید چرا؟ با این کلمه است که شما بسیاری از رخدادها را عادی نمی‌بینید و احتمالاً برای کنکاش بیشتر درباره آن‌ها تلاش می‌کنید.راه دیگر دقیق شدن و صحبت کردن با اطرافیانتان است هر گز به اینترنت و صفحات مجازی آن برای یافتن موضوع اتکا نکنید و همیشه با مردم درباره موضوعات مختلف بحث و صحبت کنید این‌گونه می‌توانید از لابه‌لای حرفهای مردم موضوع‌های مناسب را بیابید. درواقع نظاره‌گری دقیق بر احوال وزندگی مردم راهی مناسب برای یافتن موضوع‌های خوب برای نوشتن گزارش است. همین‌طور برای تغییر و تحولات حوزه‌تان تنها به خبرهای رسمی متکی نباشید همیشه در حوزه‌های خبری‌تان حضورداشته باشید و ببینید در آنجا چه می‌گذرد مثلاً اگر حوزه‌تان بهداشت و درمان است بدانید که حضورتان در مراکز درمانی مثل بیمارستان‌ها و داروخانه‌ها ضروری است اگرچند بار به این مکان‌ها سر بزنید و با مردم گفتگو کنید قطعاً داستان‌های خواندنی برای مخاطبتان خواهید داشت.
برخی روزنامه‌نگاران تنها به دنبال چیزهای ناهنجار و خلاف هستند و معمولاً تهیهٔ یک گزارشِ خوب از یک سوژهٔ سالم و مثبت را سخت می‌دانند درحالی‌که اصلاً این‌گونه نیست و باید دیدتان را عوض کنید هرچند همیشه گزارش‌های افشاگرانه جذاب‌اند اما بدانید که گاه در موضوعات سالم هم نکات جالبی برای خواننده پیدا می‌شود، مثلاً ابعاد زندگی کسی که کار خلاف جهت نظر دیگران انجام داده و موفق شده یا کسب‌وکار جالبی راه انداخته همواره برای مخاطب جذاب است.
و در آخر اینکه مدام منتظر اتفاق‌های غیرمنتظره و عجیب‌وغریب نباشید و از دوروبر خودتان آغاز کنید فقط کافی است که خوب ببینید و بشنوید.
موضوع‌های عینی و ملموس انتخاب کنید
یک‌بار یکی از استادان روزنامه‌نگاری‌ام سر کلاس درس رو به ما دانشجویانش گفت اگر موضوعی جالب نیست چرا باید آن را بازگو کنید؟ موضوع گزارش باید آن‌قدر جالب باشد که نظر بیننده و شنونده را به خود جلب کند، به‌طوری‌که آن را برای دیگران هم تعریف کند. اگر یکی از همکاران شما درباره موضوع گزارش از شما بپرسد «چه اهمیتی دارد که این را می‌نویسید؟» و شما پاسخ مناسبی برای آن نداشته باشید یعنی، موضوع مناسبی را انتخاب نکرده‌اید.
یک‌بار در کارگاه آموزشی روزنامه‌نگاری که توسط روزنامه‌نگاران اروپایی برگزار شد شرکت کردم. مهم‌ترین نکته‌ای که این استادان روزنامه‌نگاری در این کلاس‌ها برای انتخاب سوژه به ما پیشنهاد می‌کردند انتخاب موضوع‌های ساده و عینی بود. روزی که ما می‌خواستیم برای تمرین کلاسی‌مان برای نوشتن گزارش خبری سوژه انتخاب کنیم را هر گز از یاد نمی‌برم. اغلب دانشجویان کلاس سعی کرده بودند موضوعات بزرگ و به‌اصطلاح خودمان خیلی گسترده را برای نوشتن گزارششان انتخاب کنند اما بحث انتخاب این موضوع‌ها درست چندساعتی وقت کارگاه ما را گرفت روزنامه‌نگاران خارجی می‌پرسیدند چرا اصرار دارید بر موضوعاتی تا این حد گسترده و بزرگ که در مدت‌زمان کوتاهی به نتیجه نمی‌رسد کارکنید. به عقیده آن‌ها بیشتر سوژه‌های انتخاب‌شده توسط روزنامه‌نگاران ایرانی برای نوشتن گزارش خبری سوژه‌های خوبی نبودند آن‌ها می‌پرسیدند چرا کمی به دوروبر خودتان نگاه نمی‌کنید و این‌همه موضوع خوب را نمی‌بینید. یادم می‌آید بیشتر خبرنگاران موضوعاتی چون بررسی عملکرد دولت و یا موضوعاتی نظیر آن را برگزیده بودند این موضوعات به نظر روزنامه‌نگاران اروپایی، به علت کلی بودن و یا نبود عناصر خبری موضوعاتی نامناسب برای گزارش خبری بودند.آن‌ها ویژگی‌های اصلی یک سوژه خوب را این‌گونه برشمردند: «موضوعی جزئی، عینی و ملموس برای همه مردم. موضوعی که برای قشر وسیعی از مردم جالب باشد.»بسیاری از موضوعات که این ویژگی‌ها را نداشتند، مورد تأیید آن‌ها قرار نگرفتند.
موضوع‌های جدید را انتخاب کنید
کسانی که از نزدیک اخبار را دنبال می‌کنند می‌دانند چه تحولاتی تازه است. اگر موضوعی را در تحریریه روزنامه مطرح می‌کنید و می‌بینید کسی آن را نشنیده و برایش جالب و جدید است به‌احتمال‌قوی موضوع خوبی را انتخاب کرده‌اید اما اگر موضوعی را برگزیده‌اید که همه درباره آن می‌دانند شما راه را اشتباه رفته‌اید و به قول خودمان سراغ موضوعی سوخته رفته‌اید.البته شاید موضوعی که انتخاب کرده‌اید عالی باشد، اما فقط بر زندگی تعداد کمی تأثیر بگذارد. البته این موضوع دلیل نمی‌شود که روی آن موضوع کار نکنید، اما باید بدانیم که هر چه تعداد افرادی که انتشار گزارش بر زندگی آن‌ها تأثیر می‌گذارد بیشتر باشد، بدین معناست که سوژه مناسب‌تری برگزیده‌ایم و تعداد مخاطبان بیشتری نیز برای خواندن مطلبمان فراهم کرده‌ایم.
جریان سازی خبری یا گزارش‌های تازه
اما از کجا دریابیم که موضوع خوبی را برای نوشتن گزارشمان انتخاب کرده‌ایم ساده‌ترین پاسخ این سؤال این است گزارشمان خیلی خوب دیده، خوانده و یا شنیده‌شده است؛ اما این‌همه ماجرا نیست.اگر بعد از انتشار گزارش شما بقیه رسانه‌ها هم دنبال همان موضوع رفتند و دوباره درباره آن نوشتند و یا ابعاد جدیدی از آن ماجرا را نشان دادند معلوم است که تیرتان به هدف نشسته است و شما موضوع مهم و تأثیرگذاری را انتخاب کرده‌اید. موضوعی که دیگران از آن غافل بوده‌اند و به نحوی شما خط دهنده به رسانه‌ها شده‌اید و باعث شده‌اید درباره آن موضوع جریان سازی جدی خبری شود. به قول دبیر سرویس قدیمی‌ام چنین گزارشی را نباید رها کرد و تا به نتیجه رسیدن آن و تأثیرگذاری بیشترش درباره‌اش نوشت. یک گزارش باکیفیت بالا اغلب به پدید آمدن حداقل سه گزارش دیگر منجر می‌شود. اگر از رقبای رسانه‌ای خود پیشی گرفته‌اید مسیری که گزارش طی خواهد کرد را پیش‌بینی کنید و آمادگی تهیه گزارش‌های جانبی یا تکمیلی مربوط به آن را داشته باشید.همچنین بدانید که یک سوژه خوب حتماً تغییراتی را در جامعه وزندگی مردم در پی دارد البته شاید این موضوع را خیلی زود نبینید اما بدانید یک سوژه خوب چنین اثری نیز دارد.
نکته آخر: به حرف دلتان گوش دهید
استادان روزنامه‌نگاری در دانشگاه همیشه یک نکته را به ما یادآور می‌شدند که بد ندیدم این یادداشت را با آن به پایان برسانم آن‌ها همیشه سر کلاس‌های درس به ما تأکید می‌کردند که گر سوژه‌ای شمارا شیفته یا ناراحت نمی‌کند یا به شما انگیزهٔ نمی‌دهد، باید آن را به کس دیگری بسپارید. چراکه علاقه‌مندی به سوژه بیش از نیمی از موفقیت کارتان را تضمین می‌کند شاید به همین خاطر است که همیشه به خبرنگاران جوان هنگام برگزیدن حوزه‌های خبری‌شان توصیه می‌شود که میزان علاقه‌شان را در نظر بگیرند همه ما می‌دانیم که برخی سوژه‌ها زود به نتیجه نمی‌رسند و برخی دیگر هم نیازمند پی گیری شدید و سخت هستند پس اگر به کارمان بی‌علاقه باشیم قطعاً با این موانع یا سوژه را رها می‌کنیم یا آن را به نتیجه مطلوبی نمی‌رسانیم بارها دیده‌ام که سوژه‌های خبری خیلی مناسب توسط خبرنگاران بی‌حوصله و کم علاقه به‌جایی نرسیده و به تولید گزارشی بی‌سروته منجر شده‌اند.
بابک موحدی
