سلیس: روزنامه‌نگاری تحقیقی، نوعی روزنامه‌نگاری است که در آن کاوشگران، یک موضوع موردعلاقه و یا داغ را گزینش می‌کنند که عموماً گزینه‌ها از میان جرم، فساد سیاسی و یا خطاکاری شرکت‌ها، انتخاب می‌شوند.
در این سبک روزنامه‌نگاری، موضوع انتخاب‌شده، عمیقاً موردبررسی قرار می‌گیرد که معمولاً آماده‌سازی گزارش‌ها شاید ماه‌ها و یا حتی سال‌ها، به طول بیانجامد. در این سبک باید به‌نوعی، عمده اطلاعات صحیح و درست را از میان روزنامه‌ها، سرویس‌های خبری معتبر، گزارشگران، جزوه‌ها و کتاب‌های آکادمیک و ... با تلاش و پشتکار جمع‌آوری کرد. به اعتقاد هوگو دی برگ، نویسنده کتاب «روزنامه‌نگاری تحقیقی، مفهوم و تمرین»، روزنامه‌نگاری تحقیقی، تلاشی است برای دستیابی به حقیقت، درجایی که حقیقتی پنهان‌شده وعده‌ای منتظر دانستن آن‌اند.
در روزنامه‌نگاری تحقیقی اصل بر این است که نتایج تحقیقات، بی‌طرفانه منعکس شود. به‌نوعی می‌توان روزنامه‌نگاری تحقیقی را، اوج کار روزنامه‌نگاری قلمداد کرد. این ژانر جذاب و البته دشوار، هوش، پشتکار و جسارت زیادی می‌طلبد.
روزنامه‌نگارهای پژوهشگر، بیش از آن‌که مانند همکاران خود، در دیگر سرویس‌های خبری، پشت میز کار بنشینند، باید در لابه‌لای معابر، کوچه و خیابان یا در کنج آرشیو کتابخانه‌ها و مراکز مطالعاتی، مشغول تجسس و واکاوی پرونده‌های حساس جامعه باشند. به‌نوعی آنان باید در سایه و باظرافت حرکت و برای دستیابی به اطلاعات صحیح و درست، شگردها و کانال‌های خاص خود را بزنند و دلسرد نشوند.
سابقه روزنامه‌نگاری تحقیقی در آمریکا و انگلستان به اواخر قرن نوزدهم نسبت داده‌شده است. در مواردی که در دستگاه‌های دولتی سو استفاده و فسادی رخ‌داده بوده، مأموریت پیدا می‌کردند یا خودشان گزارش‌هایی را تهیه و منتشر می‌کردند؛ اما نقطه عطف این داستان مربوط به ماجرای «واتر گیت» در اوایل دهه هفتاد میلادی است و اتفاقاتی که متعاقب آن افتاد.
واتر گیت به وقایعی اطلاق می‌شود که میان سال‌های 1975 – 1972 در هتلی به همین نام در واشنگتن اتفاق افتاد که منجر به استیضاح و سپس کناره‌گیری «ریچارد نیکسون»، رئیس‌جمهور وقت ایالات‌متحده آمریکا شد. در جریان انتخابات ریاست جمهوری ایالات‌متحده، تعدادی از مأموران اف‌بی‌آی وارد ساختمان هتل واترگیت محل استقرار ستاد انتخاباتی حزب دموکرات ایالات‌متحده شدند و دستگاه‌های شنود کار گذاشتند و سپس اسناد و مدارکی را برای اهداف مختلف به سرقت بردند. این اقدام غیر‌قانونی با پیدا شدن یک نوار کاست توسط یک امور حراست هتل به‌طور تصادفی لو رفت و روزنامه واشنگتن‌پست از طریق دو تن از روزنامه‌نگاران خود به نام‌های «باب وودوارد» و «برنشتاین» آن را به اطلاع افکار عمومی رساندند. واتر گیت به‌هرروی، به‌عنوان یک قله افتخار، در تاریخ روزنامه‌نگاری پژوهشی مطرح است.
روزنامه‌نگاری تحقیقی ارتباط مستقیم دارد با حقوق بشر و به‌ویژه حق آزادی بیان، آزادی قلم، آزادی عقیده. این نوع روزنامه‌نگاری را می‌توان سمبل و اوج آزادی مطبوعات دانست و آزادی مطبوعات هم سنگ بنای انواع آزادی‌های دیگر ازجمله آزادی بیان و قلم شمرد.
روزنامه‌نگاری یک‌رشته سراسر پراسترس و نوع تحقیقاتی آن نیز به‌مراتب ضریب استرسی بیشتر دارد. یک روزنامه‌نگار تحقیقی باید منابع خاص خودش را داشته باشد و نیز آدم‌های قابل‌اعتماد را برای خودش حفظ کند. او باید فردی پیگیر، دقیق و اهل تحقیق باشد و دردسرهای تحقیق ازجمله زمان، هزینه و احیاناً خطر را به جان بخرد.
دیگر این‌که دانش، اطلاعات و بینش کافی را برای تشخیص مسائل، شناخت واقعیت‌ها و همچنین شناخت حقوق شهروندان را داشته باشد. یکی از مسائلی که شاید تبدیل به دغدغه در روزنامه‌نگار شود، مسائل مالی است. او باید تأمین باشد تا مسائل مالی، مانع مسئولیت‌های حرفه‌ای او نشود.
ویژگی دیگر رازداری است. چه‌بسا اطلاعات بسیار تعیین‌کننده و سرنوشت‌سازی به دست روزنامه‌نگار تحقیقی می‌رسد، او باید ظرفیت هضم تمام این اطلاعات و تشخیص این‌که اطلاعات را چگونه و کی منتشر کند را داشته باشد. او همچنین باید دارای قلمی توانا و خلاق باشد تا بتواند آنچه جمع‌آوری کرده را، به‌گونه‌ای منتشر کند که با کمترین هزینه، بیشترین نتیجه را برای جامعه ایجاد کند. باید توانایی انجام مصاحبه‌های کلیدی و مهم را داشته باشد. باید افرادی را بیابد که هم اعتمادشان را جلب کند و هم مصاحبه‌های دست‌اول و حرفه‌ای را با آن‌ها انجام دهد. آمار و ارقام دست‌اول و غیرقابل دسترسی را بتواند جمع‌آوری کند و از صحت آنچه جمع‌آوری می‌کند، اطمینان داشته باشد.
یک روزنامه‌نگار تحقیقی باید از دانش اجتماعی بالای برخوردار باشد تا بتواند تشخیص دهد که مردم اجتماع چه چیزی را دوست ندارند و اکتشاف کند که چه چیزهایی را می‌پذیرند و در چه مواردی بیشتر دوست دارند بدانند؟
روزنامه‌نگار تحقیقی در یک گزارش، هیچ‌گاه نباید قضاوت و نتیجه‌گیری کند، درواقع او باید تمام تلاشش را برای اکتشاف حقایق به خرج دهد و نتیجه‌گیری را به مخاطبان بسپارد.
